Oxidatie en houdbaarheid van etherische oliën
Dit artikel gaat in op de oxidatie van etherische olie, de effecten van zuurstof, licht, en veranderende omstandigheden of schommelingen in temperatuur op de etherische olie.
Tot slot lees je hoe je het beste om kan gaan met jouw kostbare olie.
De kwaliteit van de etherische olie bij aanschaf
We beginnen met de kwaliteit van de etherische olie. Wanneer je een olie wilt aanschaffen, let je speciaal op een aantal zaken die in het oog springen. De samenstelling van de etherische olie varieert natuurlijk per producent. Het kan zelfs per destillatie verschillen. In hoeverre heeft de destillateur daar invloed op gehad? Dat is vaak de vraag.
Op het moment dat je de olie gaat aanschaffen wil je weten of de gedestilleerde planten van biologische oorsprong zijn geweest. Je mag ervan uitgaan dat de destillateur informatie kan verschaffen over de herkomst van de oogst. En of je zeker weet dat er geen bestrijdingsmiddelen, gewasbeschermingsmiddelen, zoals herbiciden, pesticiden en fungiciden in de olie zitten.
Je wilt ook weten of je te maken hebt met 100% zuivere etherische olie of dat jouw aanschaf is bewerkt, zoals stoffen die zijn toegevoegd of uitgehaald.
Na jouw aankoop
Nadat je etherische olie hebt gekocht houdt de verantwoordelijkheid van de producent op wat betreft de kwaliteit van de etherische olie. De producent heeft geen invloed meer de kwaliteit in de loop van de tijd, wellicht over de jaren. De destillateur heeft ook geen invloed op de oxidatie (het blootstellen aan zuurstof), polymerisatie (het samenklonteren van moleculen), en het verharsen van het flesje olie.
Vanaf het moment van aankoop is de kwaliteit van de etherische olie in de handen van de gebruiker.
Stoomdestilleren
Etherische olie wordt gemaakt door het destilleerproces. De inhoudsstoffen van de olie (soms zijn dat wel honderden verschillende stoffen) worden uit de plant gehaald en gaan een nieuwe verbinding aan. Alle moleculen komen bij elkaar in een flesje. Voordat de verse olie zijn nieuwe ordening heeft kan een maand tot twee maanden duren.
De enige constante is dat de samenstelling van de etherische olie blijft veranderen.
Tijdens het stoomdestilleren maak je een eigenlijk een momentopname van de samenstelling. Daarna blijft de samenstelling constant veranderen in de etherische olie.
” De enige constante is dat de samenstelling van de etherische olie blijft veranderen. “
Oxidatie
Oxidatie is het proces waarbij de chemische samenstelling veranderd onder invloed van zuurstof. Het negatieve effect van oxidatie is dat de kwaliteit van olie achteruit gaat.
De geur van de olie zal veranderen. Sommige mensen vinden de olie minder ruiken, en andere vinden de olie juist beter ruiken. De geur is een subjectieve waarneming en zeer persoonlijk. Het is voor iedereen verschillend hoe het wordt ervaren. Het staat wel vast dat de kwaliteit veranderd is als je dat kan waarnemen aan de geur.
Ook kan het therapeutisch effect van de olie verminderen. Dat is natuurlijk nog lastiger vast te stellen als dat gebeurt. Geoxideerde olie bevat minder werkzame bestanddelen. Die zijn simpelweg omgezet in andere stoffen onder invloed van oxidatie.
Oxidatie gebeurd door hitte, door zonlicht en door zuurstof. Ook vochtigheid speelt een rol bij oxidatie. En het verstrijken van de tijd zorgt ook voor oxidatie. Eigenlijk is oxidatie een natuurlijk proces dat altijd zal plaatsvinden in het flesje olie. Het gaat erom om de omstandigheden zo optimaal mogelijk te maken voor de houdbaarheid.
Oxidatie van sinaasappelolie
Sinaasappel etherische olie is gevoelig voor oxidatie. Het gaat dan met name om het hoofdbestanddeel limoneen in de olie. Blootstelling aan lucht (zuurstof) door regelmatig open en dicht maken van een flesje sinaasappelolie bevordert de oxidatie.
Verharsing
Verharsing van etherische olie komt bijna niet voor en dan alleen bij etherische oliën die voornamelijk grote moleculen bevatten, bv Mirre. Je herkent het aan de kristallen rondom de schenkrand en op de bodem van het flesje. Het doet een beetje aan lijm denken.
Bewaren in glas
Het beste bewaar je jouw waardevolle etherische olie in schoon, donker, passend glaswerk. Er zijn inhoudsstoffen in etherische olie die bijvoorbeeld plastic aantasten. Dat kan al gebeuren met het plastic dopje op het flesje. De weekmakers in plastic wil je niet in jouw olie oplossen en zeker niet gebruiken voor medicinale toepassingen.
Hoewel als argument wordt opgevoerd dat aluminium qua vervoerskosten te verkiezen is boven ‘zwaar’ glas, is het productieproces van aluminium niettemin milieubelastend te noemen.
Zuurstof in het flesje
De zuurstof in het flesje met etherische olie bevat 78% stikstof, 21% zuurstof en 1% andere gassen. Probeer het flesje niet te schudden maar als het minder dan de helft gevuld is, schenk het over in een kleiner flesje.
Of nog beter: gebruik de olie frequent en maak het op.
De invloed van zonlicht
Gelukkig houdt bruin glas wel 90% van de ultraviolette, zichtbare en infrarood lichtstralen tegen die de kwaliteit van olie beïnvloeden. Blauw glas is iets minder geschikt om jouw etherische olie in te bewaren.
Mocht je je olie in transparant glas bewaren, is dat ook goed als het op een donkere plek bewaard zoals een kelderkast of de koelkast.
Temperatuur
“Bij een temperatuur boven 10 ºC verdubbelt het aantal chemische reacties in de etherische olie.” Als we deze stelling van Nobelprijswinnaar Arrhenius aanhouden, kunnen we onze olie het beste bewaren bij 3 ºC in plaats van op kamertemperatuur van 20 ºC.
Olie bewaren in de koelkast is bevorderlijk voor de houdbaarheid. Houdt de temperatuur tussen 1 ºC en 4 ºC. Schaf desnoods een extra koelkast aan. Misschien is de levensduur niet echt 4 keer zo lang, maar toch komt het ten goede aan de kwaliteit.
Een vraag die vaak terugkomt is of de kwaliteit van etherische olie achteruit gaat door schommelingen in de temperatuur. Sommige gebruikers halen de olie uit de koelkast, de olie warmt op in de kamer om te gebruiken en gaat weer terug in de koelkast. Zal dat niet schadelijk zijn voor de olie? Nee, dat zal de olie niet beïnvloeden.
Bezinksel
Het kan voorkomen dat je bezinksel ziet in de olie. Wanneer je bruin glas gebruikt, is het bijna niet te zien, maar in transparant glas is het makkelijk te ontdekken. Vaak is de oorzaak een klein beetje vloeistof dat bij het productieproces in de olie is gekomen. Je kan het oplossen door met een pipetje de olie over te brengen in een schoon, passend glazen flesje.
‘Still Notes’
Er is nog een ander verschijnsel dat kan optreden tijdens het destilleerproces. Dat zijn ongewenste stoffen die kunnen neerslaan in de etherische olie. Vaak is dat het geval bij het destilleren van lavendelolie. Denk dan aan de gisten, of sulfide bij een koperen alambiek. Niet schrikken, deze stoffen verdwijnen in de loop van de tijd door verdamping en lossen verder op in de etherische olie.
Wij raden aan om het flesje met etherische olie zeker een maand na destillatie ‘op geur’ te laten komen.
De meest gevoelige etherische olie
Er zijn een aantal etherische olie waarvan bekend is dat ze snel verlopen. Waarschijnlijk heb je die zelfs in huis of je praktijk om te gebruiken. Hieronder staat een opsomming van veel voorkomende olien in een pdf-bestand. Druk op de knop om te downloaden.
Wat doe je met verlopen olie?
Jouw etherische olie is verlopen en ruikt niet meer goed. Je wilt weten waar je het voor kan gebruiken. Wat kan er nog mee doen. Verbranden in een aromalampje? Dat wordt niet aangeraden.
Kan ik er dan wel mee schoonmaken? Je kan de geoxideerde olie gebruiken om schoon te maken, maar let erop dat je de stoffen niet inademt. Waarschijnlijk gebruik je ook geen agressieve, chemische schoonmaakmiddelen. Waarom zou je dan verlopen olie gebruiken waar de kans groot is dat het ook chemische verbindingen is aangegaan die niet gezond zijn om in te ademen.
Als het maar een klein beetje verlopen is of over datum, kan je het wel nog gebruiken om schoon te maken.
Hoe kom je van je oude olie af? Tisserand raadt aan om een kuil te graven in je tuin en de olie uit te gieten, zodat de aarde het kan opnemen.
Optimaal bewaren
Mits goed beschermd tegen oxidatie zal een etherische olie minimaal 12 maanden houdbaar zijn. Ervan uitgaande dat de olie goed is op het moment van aankoop.
Eigenlijk kan je het beste bij aankoop al afvragen hoeveel etherische olie te gaat gebruiken, zodat je niet met een voorraad zit die in de kast blijft staan verstoffen. Zorg voor een passende voorraad.
– Na aankoop bewaar je de etherische olie bij voorkeur in de koelkast of op een koele plaats met een temperatuur tussen 1 ºC en 4 ºC.
– Je gebruikt bruin glas om de olie te beschermen tegen Uv-stralen, ultraviolet licht en infrarood licht.
– Als je flesje meer dan de helft leeg is, giet je de olie voorzichtig, zonder te schudden, in een kleiner flesje.
– Doe steeds de dop terug op de fles en draai de dop dicht zodat er weinig zuurstof bij de olie komt.
” Mits goed beschermd tegen oxidatie zal een etherische olie minimaal 12 maanden houdbaar zijn. Met de aanname dat de olie goed is op het moment van aankoop. “
Tisserand Institute
Dit artikel is een vrije bewerking en vertaling geïnspireerd door de online cursus Oxidation & Shelf Life of Essential Oils van het Tisserand Institute.
door Catharina de Bruin
