De eerste destillatie van Eucalyptus

Op zaterdag 10 april ben ik gestart met het destilleren, na het reinigen van de alambiek met een proefdestillatie.

Het ging hier om bladeren van Eucalyptus archerii. Er was met gemak ruimte voor 800 gram fijngeknipt plantenmateriaal in de cilinder en hoed van de alambiek.

Om ervoor te zorgen dat er geen stoom lekt uit de alambiek moet je tussen de onderdelen, de kookpot en de cilinder en de cilinder en de hoed een papje van roggemeel smeren om de zaak goed af te dichten.

 

Na al deze voorbereidingen kon het gas weer aan. De gasbrander die ik gebruik kan in totaal 9.000 watt leveren. Met de drie gastoevoeren kan je deze capaciteit variëren.

Om tijdens het destilleren voldoende stoom te genereren gebruikte ik ongeveer 65% van de capacitieit van de brander. De temperatuur in de hoed bleef daarbij om 97 graden Celcius.

De temperatuur van het destillaat schommelde tussen de 30 en 35 graden Celcius

Voor een goede werking van de koelemmer bleek het belangrijk dat deze emmer goed waterpas staat anders stroom het water wel in (door de waterdruk van de kraan) maar niet uit de emmer.

Eucalyptus archerii staat niet bekend als olieleverancier. Andere varieteiten van Eucalyptus zoals  E.globulus wel. Dat bleek ook wel: na 2 uur destilleren bleef in de scheitrechter niet meer dan een olieachtig laagje achter met een pepermuntachtige geur. In deze 2 uur heb ik in totaal 3 liter hydrolaat opgevangen.

Eucalyptusfeest in Steenwijkerwold

Kwekerij de Groene Prins en Eucalyptuskwekerij Koala organiseerde een Eucalyptusfeest op 16 en 17 juli. Tijdens deze twee dagen zou ik een demonstratie geven van het destilleren van eucalyptusbladeren. 

Steenwijkerwold ligt niet naast de deur dus zat er niets anders op dan de alambiek en toebehoren goed in te pakken en met fiets en al per trein naar Steenwijk af te reizen. 

Het Eucalyptusfeest werd gehouden op het terrein van Kwekerij De Groene Prins in Steenwijkerwold. Deze kwekerij van Hans Prins is gespecialiseerd in het kweken van eucalyptus.

Wat is eucalyptusolie en hoe maak je het?

Eucalyptus olie wordt door middel van stoomdestillatie gemaakt van de grootbladige eucaluptus boom ofwel Eucalyptus globulus. Naast deze variant worden ook andere eucalyptus oliën gebruikt, met name de citroen eucalyptus (E. citriodorata), de munt eucalyptus (E. radiata) en de E. polybractea.

Indicatie van de samenstelling:

> 25 % – 1,8 Cineol

5-10 % – Limoneen

3-5 % – alfa Pineen

1-2 % – alfa Terpineol

Eucalyptus wordt in parfums zelden gebruikt omdat het een sterk medicinale geur heeft. Het is in dergelijke gevallen hoofdzakelijk een topnoot. De top is fris met de kenmerkende geur van cineol, in het hart is de frisheid goeddeels verdwenen, maar ontstaan wat groene noten.

Eucalyptus kan in zeep worden gebruikt, het geeft een zekere frisheid, maar dan is wel een sterk fixatief nodig. Verder is het een belangrijke olie in de aromatherapie en ook als huismiddeltje bij verkoudheid. Eucalyptus olie ondersteunt de ademhaling. Ze regenereert het longweefsel, kan slijm oplossen en de afvoer bevorderen. Ook werkt het kalmerend bij stevige hoestprikkels. Op geestelijk gebied werkt het verfrissend en stimulerend. Ze verhoogt het concentratievermogen en ondersteunt het logisch denken.

Eucalyptus olie wordt vaak gebruikt in medicatie voor de luchtwegen, astma, bronchitis, verkoudheid en keelontsteking.

Verder is eucalyptus olie een van de krachtigste natuurlijke ontsmettingsmiddelen dat vaak wordt toegevoegd aan schoonmaakmiddelen.

Veiligheidsinformatie eucalyptus olie:

– Niet gebruiken bij kinderen en zwangere vrouwen. Uitwendig gebruikt is eucalyptus olie (bij verdunning) niet toxisch. Inwendig echter wel, een kleine hoeveelheid van 3,5ml kan al fataal zijn.

– Let op! essentiële oliën zijn sterk geconcentreerd. Gebruik ze daarom nooit puur op de huid tenzij expliciet staat vermeld dat dit wel kan. Voor inname van etherische oliën of andere specifieke medicatie raden wij aan een bevoegd aromatherapeut te raadplegen.

– Eucalyptus olie is irriterend voor de ogen, de huid en de luchtwegen. Verder ontvlambaar, dus pas op met aromabranders: zorg dat hier voldoende water in zit. Bij het verslikken kan longschade ontstaan. De olie bevat limoneen, een stof waar sommige mensen allergisch op reageren.

STOOMDESTILLATIE

Stoomdestillatie is een chemische scheidingsmethode die wordt gebruikt voor de zuivering van stoffen. Deze methode werd voor het eerst (in de middeleeuwen) toegepast door de Arabieren die stoomdestillatie gebruikten voor het maken van etherische olie.

Een belangrijke toepassing van stoomdestillatie is de extractie van etherische oliën. Hierbij wordt stoom door een vat met de te verwerken plantendelen geleid. De stoom koelt vervolgens af en condenseert. De vluchtige bestanddelen van de plant gaan met de stoom mee en condenseren ook. Een deel van deze vluchtige bestanddelen lost op in het water en een deel niet, dit scheidt zich af.

Belangrijk voor het destillatieproces is de verdeling van het plantenmateriaal. De celwanden van Eucalyptus zijn heel kwetsbaar, zodat stoom goed door de bladeren kan. Vanwege de vluchtigheid van de aromatische stoffen moet het zo vers mogelijk worden gedestilleerd.

Omdat dit niet in wateroplosbare deel meestal lichter dan water is blijft het op het water drijven en kan daar worden afgegoten, dit noemt men de etherische olie.

Het water met de wateroplosbare stoffen noemt men hydrolaat. Dit hydrolaat kan in eerste instantie gebruikt worden bij de bestrijding van ademhalingsproblemen, infecties van de bovenste luchtwegen, verkoudheid, griep, hoesten en hooikoorts allergiën.

Goed om te gorgelen, als mondspoeling of om een hoestsiroop te maken, indien nodig met 1 druppel e.o. Niet voor gebruik bij kinderen. De stabililteit van het hydrolaat is niet bekend. Houdbaar tot 18 maanden mits op een koele plek bewaard, invriezen kan ook.

De aanvoer van Eucalyptus

Ik heb Mary Rouw van eucalyptuskwekerij Koala aangeboden om tijdens het feest een demonstratie te geven van de stoomdestillatie van eucalyptusbladeren.

Omdat er niet voldoende Eucalyptusbladeren beschikbaar zouden zijn van de kwekerij had Mary al contact gezocht met een Spaanse bosbouwdeskundige gespecialiseerd in Eucalyptus. Deze bosbouwingenieur, Gustavo Iglesias, werkt voor GIT forestry-consulting SL een organisatie die actief is in Noord-West Spanje en Portugal. 

Gustavo heeft ervoor gezorgd dat er op tijd voldoende vers geplukt Eucalyptusblad aanwezig was om tijdens het Eucalyptusfeest te destilleren.

De bladeren waren afkomstig van twee soorten: Eucalyptus globulus en Eucalyptus nitens.

Omdat het eucalyptusblad eigenlijk vers geplukt gedestilleerd moet worden zijn de in totaal 10 kg bladeren per luchtpost verstuurd. Na aankomst in Nederland zijn de luchtdicht verpakte en afgewogen bladeren in de koelkast opgeslagen om het verlies aan etherische olie zo veel mogelijk te beperken.

Verse Eucalyptus destilleren

Op vrijdag 16 juli was het zover: ik kon aan de slag met vers ingevlogen eucalyptusbladeren uit Galicie. Gustavo had de bladeren luchtdicht in plastic zakken gedaan en genummerd.

Op vrijdag was het nog niet duidelijk in welke zakken welke eucalyptussoorten zaten. Ik heb daarom besloten om met zak 1 t/m 4 te beginnen.

Het totale gewicht van 2000 gram ging door de bladeren stevig aan te drukken makkelijk in de kolom van de alambiek.

Nadat Catharina de alambiek had dichtgesmeerd met roggemeelpasta kon de brander aangestoken worden.

Vlak voordat het water in de ketel begon te koken gebeurde er eigenlijk iets onvermijdelijks! De glazen tafel was niet bestand tegen zoveel hitte van de brander en brak in duizend stukjes.

Gelukkig bleef de schade zodanig beperkt dat we na het opruimen van de scherven de destillatieopstelling weer konden opbouwen. De alambiek had wel een aantal flinke deuken opgelopen.

De twee kilo eucalyptusbladeren (E.globulus) heb ik 2 uur lang laten destilleren. 

Het totale volume geproduceerde etherische olie was 18 mL. Met een snelle rekensom kom je dan uit op een opbrengstpercentage van 1%.

De heks Eucalypta kwam natuurlijk gelijk op de geur van de verse eucalyptusolie af! Zij vond het erg lekker ruiken. De opbrengst van de olie heb ik verdeeld over twee flesjes.

De gedestilleerde bladeren zijn daarna verwijderd om met een nieuwe lading eucalyptusbladeren te kunnen beginnen.

De nieuwe lading bladeren zaten in de zakken 5 t/m 8 en hadden een totaalgewicht van 1550 gram. Na 2 uur destilleren kon ik 6 mL olie aftappen. Later bleek dat deze bladeren een mengsel van twee soorten eucalyptus bevatte: E. nitens en E. globulus.

Er waren zaterdag nog genoeg eucalyptusbladeren over voor twee destillaties. Uit een e-mail van Gustavo kon ik lezen dat de zakken 9 t/m 13 E.nitens bevatten en de kleinere zakjes 14 en 15 jonge bladeren van E.nitens.

De bladeren in 9 t/m 13 hadden een totaal gewicht van 3585 gram en paste precies in de alambiek.

Na 3,5 uur destilleren had ik 15 gram olie geproduceerd.

Omgerekend kom je op een opbrengst van ongeveer 0,5% uit. Er was dus een verschil in opbrengst tussen E.globulus 1 % en E. nitens 0,5%. De laatste destillatie van jonge bladeren was eigenlijk niet goed uit te voeren. De hoeveelheid bladeren 320 gram was niet genoeg om etherische olie af te kunnen tappen. De olie ongeveer 0,5 mL bleef namelijk aan de scheitrechter zitten.

 

 

Eucalyptus oil in the Netherlands

Volgens Gustavo kwamen de opbrengsten aan olie die ik tijdens twee dagen destilleren had gevonden aardig overeen met de literatuurwaarden:

Your results for E. globulus are similar to those quoted by Bosisto today: 0.75 to 1.25% richness in crude oil. Lower than what is quoted in scientific literature, but there is always a difference between fully controlled laboratory conditions and industrial operations (even if at a small scale). Your results for E. nitens are useful too.

Gustavo Iglesias van git-forestry heeft het verhaal rond het Eucalyptusfeest op geheel eigen wijze verwoord. Het verhaal is geplaatst op de weblog Eucalyptologics.

Voor de geïnteresseerde een must om te lezen. Gustavo heeft er veel links in opgenomen met achtergrond informatie over Eucalyptus. Onder andere een verhaal over de olie-klieren in het Eucalyptus-blad.