Tulpen en hyacinten destilleren

Ongeveer twee weken geleden kreeg ik de vraag om een workshop te geven over het destilleren van bloemen van hyacint, tulp en narcis.

Wikipedia: Cultivar of Hyacinthus orientalis

De vraag kwam van Jamilla en Amber, twee studentes van de Haagse kunstakademie.
Ze doen mee aan een kunstproject in de bollenstreek en gaan zich toeleggen op de geur die kenmerkend is voor deze streek als de bloemen in bloei staan.

Wikipedia: Narcis

Het onderwerp sprak mij wel aan en zodoende hebben we een afspraak gemaakt voor een workshop op 19 april. In de voorbereiding voor de workshop heb ik informatie gezocht over de manier waarop er etherische olie uit deze bloemen wordt gehaald. Ik kwam erachter dat eigenlijk alleen van verse tulpenbladen via stoomdestillatie etherische olie wordt gemaakt.

Bij hyacint en narcis ligt het anders. Voor winning van etherische olie zijn deze bloemen eigenlijk niet geschikt, er verdwijnen teveel geurcomponenten.

Er worden wel absolues van gemaakt. Deze absolue wordt gemaakt door de bloemen te extraheren met organische oplosmiddel. Om deze absolues te maken zijn heel veel bloemen nodig. Om een voorbeeld te geven: uit 300 kg narcisbloemen werd 2,1 gram narcisabsolue gemaakt. Dat is afgerond een opbrengst van 0,001%.

Ik heb Jamilla en Amber daarom geadviseerd om voor de workshop tulpen mee te nemen. Met een volle ketel (4 klapkratten) versgeplukte tulpenbloemen was mijn inschatting zou het mogelijk moeten zijn om etherische olie te maken.

Ook het hydrolaat zou geurcomponenten moeten bevatten die de studenten kunnen gebruiken voor hun project. Over de exacte samenstelling van de olie van tulp, narcis en hyacint is weinig te vinden. De analyses die de parfumindustrie laat uitvoeren om de geuren na te maken worden waarschijnlijk geheim gehouden.

Wat ik wel vond is een lijst met bestanddelen (geen concentraties) in hyacint absolue:
citral*eugenol*iso-eugenol*cinnamal*coumarin*geraniol*linalol*citronellol*limoneen

vullen van de destillatiebuis met hyacintbloemen

Helaas bleek het niet mogelijk qua timing en logistiek om op de datum van de workshop om aan voldoende tulpenbloemen te komen. Zo vlak voor de paasdagen worden er vanuit toeristisch oogpunt ook minder tulpen gekopt. Jamilla en Amber hadden wel een aantal hyacinten meegenomen. Voldoende om in een kleine destilleeropstelling te testen.

In de destilleeropstelling, die ik voor demonstraties gebruik, kunnen ongeveer 150 mL plantendelen worden gedestilleerd. Misschien zouden we hier een welriekend hydrolaat mee kunnen maken.

Tijdens de destillatie hebben we gelet op de geur. Ik rook in het begin een vleugje citrus, de studentes roken een aspergerlucht.

Lang heeft de destillatie niet geduurd. De hyacintbloemen werden tijdens het destilleren papperig waardoor de stoomdruk te veel opliep en de uitleidbuis verstopt raakte! De conclusie was al gauw getrokken: hyacint is totaal ongeschikt om te destilleren. De workshop was ook bedoeld om met de studentes te verkennen welke extractiemethode geschikt is voor welke bloem.

Calendula maceratieolie

Om de geur van hyacint en narcis te vangen kunnen Jamilla en Amber het best gaan macereren. Deze methode wordt veel toegepast door herboristen en is met weinig middelen uit te voeren.

Bij macereren gebruik je een plantaardige olie, het liefst reukloos, om de aromatische stoffen uit de plant te trekken. Door de olie na een week weer met vers geplukte bloemen te vervangen vergroot je de concentratie van de aromatische stoffen in de olie. Warmte is bij het proces van essentieel belang. Het eindproduct maceraat genoemd zou je kunnen vergelijken met een massage olie waar etherische olie aan is toegevoegd. Vooral bij het wrijven van de olie komen geurcomponenten vrij.

De studentes vonden het een waardevolle workshop waardoor ze met de opgedane kennis met hun project concreet aan de slag kunnen gaan. Ik ben benieuwd wat hun ervaringen zullen zijn, want over 2 maanden zal het project in een tentoonstelling worden gepresenteerd.

ENFLEUREREN Afbeelding uit : Atherische ole selbst herstellen  B. Malle & H. Schmickl

 

 

Enfleurage en macereren

In de workshop Bloemen destilleren kwam naast het stoomdestilleren ook enfleureren en macereren aan bod. Jamillah (één van de studentes) is de afgelopen weken bezig geweest met het macereren en enfleureren van tulp en hyacint.

enfleuraat: vaseline met ethanol

Bij het enfleureren gebruik je vet (in dit geval vaseline) om de geurstoffen uit de bloemen te halen. Door de bloemen regelmatig te vervangen door vers geplukte bloemen krijg je een hoge concentratie geurstoffen in het vet. Om de geurstoffen uit het vet te halen gebruik je ethanol. De ethanol kan je scheiden van het vet door te filtreren of te destilleren.

Jamillah had er voor gekozen om het alcohol-vaselinemengsel te destilleren om zodoende alle  geurstoffen uit het vet te halen.

Vandaar workshop bloemen destilleren 2. Met een tas vol destillatie-spullen ben ik naar Den Haag gegaan om Jamillah een kleine destillatie-workshop te geven. Het gebouw van de kunstacademie bood genoeg plekken met stromend water en electra om een destillatie uit te voeren.

Bij de destillatie maken we gebruik van een electrische verwarmingsmantel. We destilleren in glaswerk:
* rondbodemkolf 500 mL
* destillatieopzet
* thermometer met slijpstuk
* liebigkoeler
* allonge
* 2 statieven met universeelklemmen
* kooksteentjes
* slijpstuk klemmen

Destilleren is een scheidingsmethode waarbij je gebruik maakt van het verschil in kookpunt, in dit geval tussen ethanol en vaseline.

destillatieopzet * koeler * allonge

Tijdens de destillatie blijft de temperatuur rond de 80 graden Celcius, het kookpunt van ethanol hangen.

We hebben natuurlijk aan het destillaat geroken. Het hangt er natuurlijk vanaf hoe sterk het enfleuraat gemaakt is en of je dan naast de geur van de ethanol ook nog andere geuren kan waarnemen. Voor mij was dat moeilijk, maar Jamillah kon wel een andere voor haar kenmerkende geur waarnemen. Ze zal de komende tijd alle geuren die ze via enfleurage en maceratie heeft verzameld gebruiken in een tentoonstelling. Ik ben erg benieuwd naar het resultaat!

Expositie en de resultaten

Jamillah, één van de studentes die bij mij in april een workshop bloemen destilleren had gevolgd, had mij uitgenodigd voor de tentoonstelling: The making of a bulb flower landscape Hogeveense Polder recomposed.

Ik was eigenlijk ook wel benieuwd naar de presentatie van de geur die Jamillah door enfleurage en maceratie aan de bloemenbollen bloemen had onttrokken.

potjes met maceraat en gedestilleerde enfleuraat

De potjes met maceraat en gedestilleerde enfleuraat waren goed zichtbaar op een witte ondergrond gezet.

Bij het maceraat van oa tulp en hyacint was de geur goed waarneembaar. Vooral gezien de beschikbare tijd die er was. Bij het destillatie van het enfleuraat moest je bij het ruiken even door de alchollucht heen om de geur waar te nemen.

Er was redelijk wat belangstelling voor de tentoonstelling waarin 10 studenten van de kunstacademie aan dit project hadden meegedaan. Een aantal mensen heb ik wat uitleg kunnen geven over de scheidingstechnieken die waren gebruikt om de geurstoffen uit de bloemen te halen.

Om een van de scheidingsmethodes te laten zien had Jamillah een werkende destillatie van enfleuraat neergezet.

Tijdens de opening van de tentoonstelling hoorde ik dat de studenten nog door gaan op dit onderwerp. Ook Jamillah. Het zou mooi zijn als ze bij het macereren en enfleureren meer bloemen kan gebruiken om zo een sterkere geur te kunnen maken. De bloembollensector is zelf ook trouwens op zoek naar gebruiksmogelijkheden voor de bloemen die in het voorjaar gekopt worden.

In bovenstaand artikel uit een agrarisch tijdschrift blijkt dat er plannen zijn om uit bloemblaadjes stoffen te gaan winnen die medisch toepasbaar zijn. Als voorbeeld noemt het artikel de stof galantamine uit narcissen dat in een medicijn voor Alzheimerpatienten wordt gebruikt. Er is dus nog veel te doen om afvalstromen in deze sector nuttig te gaan gebruiken

 kleurstoffen uit bloemblaadjes door extractie met alcohol